Fouten in tekst: vergeeft je lezer je?
Het liefst schrijf ik perfecte teksten. Foutloos. Maar ook ik maak regelmatig fouten. Ik maak even snel iets af, en dan, hup, de digitale brievenbus uit. Niet veel later valt mijn blik precies op dat vergeten woord of die letter die daar niet moet staan. Zijn die fouten onvergefelijk?
Wat is eigenlijk een perfecte tekst?
Natuurlijk is dat een tekst zonder fouten. Maar een perfecte tekst is meer dan dat. Een perfecte tekst brengt precies die boodschap bij je lezer over die jij in gedachten had toen je hem schreef. Is dat voor elke lezer gelijk? Waarschijnlijk niet.
Dat brengt me op de vraag: ‘wat is fout’? Is het woord ‘beeetje’ fout, omdat ik één keer te veel de letter ‘e’ aansloeg? Ja, feitelijk gezien wel. Maar neemt mijn lezer me dat kwalijk?
Er zijn verschillende wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar het effect van spelfouten. Een mooi overzicht daarvan geeft Floortje Westerburgen in haar artikel op Tekstblog. De resultaten geven geen eenduidig antwoord op de vraag welk effect spelfouten hebben op teksten.
Kort samengevat laten Kloet, Renkema en Van Wijk (2003) zien dat taalfouten vooral invloed hebben op de begrijpelijkheid van de tekst. Maar uit onderzoek van Yvonne Harm (2008) blijkt dat taalfouten ook een negatief effect hebben op de geloofwaardigheid van de zender en de tekst.
Effect van fouten in direct-mails
Interessant is het onderzoek van Jansen (Onze Taal, 2010) naar het effect van fouten in spelling, zinsbouw en woordvormen in direct-mails. Daaruit bleek dat de zinsbouwfouten (‘de meisje’ bijvoorbeeld) een veel zwaarder negatief oordeel met zich meebrachten dan de spelfouten.
Bij vervolgonderzoek van Jansen werden alleen d/t-fouten opgenomen. Toen bleek de helft van de (hoogopgeleide) proefpersonen, de fouten niet eens op te merken! En de andere helft die de fouten wel zag, gaf geen negatiever oordeel dan de personen die de spelfouten niet hadden gezien….
Jansen besluit zijn betoog overigens wel met de opmerking dat een direct-mailing niet te vergelijken is met een sollicitatiebrief: deze worden op een andere manier gelezen.
Hoe komt het eigenlijk dat we spel- en typefouten niet altijd zien?
Ook psychologen onderzoeken leesgedrag. Uit onderzoek van Frisby (1979) blijkt dat lezers meer kijken naar woordbeeld dan naar de afzonderlijke letters van een woord. Kinderen die leren lezen, lezen elke letter: v – i – s en daarna maken ze er een woord van: ‘vis’.
Als je eenmaal kunt lezen, heb je niet meer alle letters van een woord nodig om het te kunnen herkennen. Dan springen je ogen van tekstblok naar tekstblok.
Kijk maar eens naar de onderstaande zinnen:
In Afrika leefde een olxfxnt die Elmo heette. Elke dag stond hij op om met de
een gxrxffe te ontbjiten in het grotedierenbos.
Waarschijnlijk kostte het je geen enkele moeite om de bovenstaande tekst te lezen. De x’en in olifant en giraffe vulden je hersenen als vanzelf aan. Heb je ook gezien dat in het woord ‘ontbijten’ de ‘i’ en de ‘j’ waren omgedraaid? En dat er voor giraffe ‘een’ te veel stond?
Hersenen zijn getraind om fouten in woorden te herstellen
Vergeten letters, te veel woorden, omgedraaide letters: je hersenen zijn erin getraind om er een samenhangend geheel van te maken. Soms ben je je daar bewust van, maar vaak ook niet. Dan lees je dus over een typefout heen. Vooral bij langere teksten, waar je meer wordt ‘afgeleid’ door de inhoud en andere woorden, is de kans groter dat je een typefout over het hoofd ziet.
Fouten zijn niet om trots op te zijn. Maar om te leren, moet je ook fouten (mogen) maken. Zo heb ik onlangs weer geleerd dat ik niet zo arrogant moet zijn dat ik mijn eigen ebook kan redigeren. Daarvoor moet ik ook eerst een ander paar ogen de tekst laten nakijken. Bij typefouten als ‘beeetje’ doet de spellingcontrole overigens ook wonderen.
Er ligt zelfs een gevaar op de loer als je altijd perfecte en foutloze teksten wilt schrijven.
De kans is aanwezig dat je er zo veel tijd mee bezig bent, dat die tijd niet opweegt tegen de baat. Of dat de tekst uiteindelijk nooit wordt gepubliceerd. En dat is het ergste wat er met tekst kan gebeuren: geschreven om niet gelezen te worden.
Beste Marjanne (oeps Suzanne)
Ook de beste wensen voor 2012
Uw nieuwsbrief is echt de moeite.
Fouten zijn inderdaad niet te vermijden.
Tenminste als het gaat om omwisseling van letters en andere onbedachtzaamheden.
Maar kanjers van fouten zeggen wel iets over het niveau van de schrijver en maakt dat de tekst die men leest pejoratief wordt.
Erger dan niet gelezen worden is dat men je niet au-sérieux neemt omdat de taal die je hanteert je een beeld geeft dat niet bij je past.
Een fout in de aanspreek naam (onvergeefelijk) een ‘dt’ fout waar die echt niet hoort, (onvergeefelijk) en een zinsconstructie waarvan de lezer niet meer weet waar het Noorden, Zuiden, Westen en Oosten is, zorgt niet enkel voor een onvergefelijke maar ook voor een geïrriteerde lezer.
Mijn vrees bij het schrijven is dat ik te veel wil zeggen, waardoor de hoeveelheid de lezer doet afhaken (al dan niet met onvergefelijke fouten).
Tja, het leven is niet makkelijk in een electronische wereld van bits en bytes en waarbij de entertoets gevaarlijk snel iets verzend wat feitelijk nog niet af was.
Succes met als wat je dit jaar nog gaat doen!
Hoi Suzanne,
Een leuk artikel en oh zo herkenbaar. En ook ik die geneigd is fouten bij anderen op te merken en te corrigeren, merk dat ik van tijd tot tijd ook allerlei fouten maak. Ik vind dat dan soms wel genant om te constateren.
Overigens zag ik in jouw bovenstaand artikel ook nog een foutje :). Eenmaal docent, voor altijd gedeformeerd?
Zooooooooooooooo herkenbaar en zo mijn worsteling aangezien ik psychologische rapporten schrijf. Ik ben snel, lees snel (scan) en moet ook inhoud en vorm samennemen in de teksten. Op een gegeven moment zie ik het niet meer. Het ergste was dat ik daar een keer flinke kritiek op heb gekregen toen ik in al mijn eerlijkheid zei: sorry, ik zie de kleine foutjes niet meer. Dat werd mij niet in dank afgenomen. De dame in kwestie vond het belachelijk dat ik dat zei. Gelukkig dat nu uit onderzoek blijkt dat het zo gek niet is. Voor mij echt een pleister op de wonden. Betekent niet dat ik er niet al hulp voor heb ingeschakeld. Kost mij wel geld en tijd, mja, ik kan het mij niet veroorloven slecht te schrijven
@Pauline, Dank voor je open reactie. Ik kan me voorstellen dat mensen die voor een assessment betalen een foutloos rapport willen krijgen. De relevantie van de tekst is voor de lezer natuurlijk enorm hoog. In die zin is een psychologisch rapport wel te vergelijken met de sollicitatiebrief die Jansen in zijn onderzoek noemt.
@Marlene Nou, dat foutje heb ik snel gecorrigeerd 😉 Dank!
@Jan Je hebt natuurlijk helemaal gelijk over fouten in namen. Ik denk dat daarvoor ook geldt: het gaat over de persoon die het leest en is daarom heel relevant. En misschien is niet serieus genomen worden inderdaad wel erger dan een tekst die wel geschreven werd, maar niet gelezen. Ik zie echter in mijn trainingen veel mensen met half afgemaakte artikelen. Ze hadden gewoonweg niet meer de puf om het af te maken, zo perfectionistisch….
Een gedicht uit mijn nieuwe bundel ‘hoe angst klinkt’ begint zo:
ze zggeen
dat het neit utimakat
of je de ltteers in een wrood
op de geode ptaals zet
als je de ersete ltteer maar aan het bgien
en de ltaatse aan het enid shcijfrt
spant ireedeen wat er saatt
Wat een ontzettend mooi gedicht, Hans. En zo toepasselijk ook, hier. Dankjewel.
Ha Suzanne,
Mooi artikel, dank je wel. Dit gaat precies over wat ik me zo vaak afvraag: boeit het mensen eigenlijk wel of je een foutloze tekst schrijft of ben ik de enige die me daar druk over maakt?
Ik ben blij te lezen dat dat laatste niet zo is ;-).
Dat je makkelijk over foutjes in je eigen tekst heen leest, is heel herkenbaar. Ook mij overkomt het helaas nog wel eens een enkele keer, terwijl ik toch getraind ben om fouten uit (andermans) teksten te halen. Een foutje maken we allemaal wel eens, maar er zit voor mij wel verschil in een enkele typefout of een paar stevige spel- of taalfouten binnen één tekst.
Een perfecte tekst is meer dan alleen een foutloze tekst, zeg je. Dat ben ik met je eens, maar een perfecte tekst is voor mij óók een foutloze tekst. Anders is ‘ie misschien goed, maar niet perfect ;-). Juist als een tekst (nagenoeg) foutloos is, krijgt die krachtige inhoud waar je het over hebt alle aandacht! Met een foutloze tekst wek je bovendien vertrouwen en laat je een verzorgde indruk achter bij je lezers.
Zoals ik ook al twitterde ben ik ervan overtuigd dat het altijd goed is om je tekst nog eens door iemand anders na te laten lezen. Iemand die er met een frisse blik naar kan kijken. Als professional kun je je denk ik onderscheiden door extra aandacht te schenken aan je teksten. Juist ook aan die puntjes op de i.
Natuurlijk zijn er altijd mensen die niet over een foutje meer of minder vallen, maar degenen die dat wél doen, heb je met een (vrijwel) foutloze tekst in elk geval voor je gewonnen!
Extra dank voor je laatste alinea: als perfectionist en iemand die haar beroep gemaakt heeft van tekstcorrectie doe ik er ook vaak veel te lang over om een stukje te schrijven. Of schrijf ik het uiteindelijk maar niet. Uit angst om zelf een fautje te maken, want ja, dat kan natuurlijk niet…
@Jenny ik ben het helemaal met je eens 🙂 Dankjewel!
Een interessant en heel relevant stuk. Ik begrijp dat lezers volgens de artikelen op Tekstblog geen onderscheid maken tussen verschillende soorten taalfouten. Terwijl Frank Jansen concludeert dat d/t-fouten minder erntstig zijn dan zinsbouwfouten.
Ik vind zelf de duidelijkheid, leesbaarheid en inhoudelijke geloofwaardigheid van een tekst veel belangrijker dan de taalkundige juistheid. Maar als tekstschrijver weet ik dat één foutje dat door één lezer wordt opgemerkt voor de relatie met mijn opdrachtgever heel belangrijk kan zijn. Misschien ook omdat taalfouten goed gemeten kunnen worden, terwijl de andere factoren minder goed meetbaar zijn.
Vraag is dan eigenlijk waar je als tekstschrijver het accent op moet leggen. Ik hoop en denk dat een tekst die duidelijk, leesbaar en geloofwaardig is door een lezer hoger gewaardeerd wordt dan een tekst die taalkundig perfect is, maar op de andere punten lager scoort. Ik begrijp dat daarnaar nog geen onderzoek is gedaan, ik hoop natuurlijk dat dit alsnog gebeurt. En dat daarbij ook de overtuigingskracht (de invloed op het gedrag van de lezer) wordt meegenomen.
Wat mij ook opvalt, is dat veel mensen blindvaren op de spellingschecker. Absolute afrader, gezien het volgende (spellingschecker-proof!) gedicht (schrijver anoniem):
Ik heb een spelling ’s jekker
In die p c fan mei
Die vraag ik steeds te kei ken
Offer ook vouw ten sein
Ik tip een toets en mak een wort
En wacht op wad ie zeg
Of ik nauw goed zit offer keert
Hei ken in taal sein weg
Zo gouw er een ver gissing is
Zeg hei dat dus die rekt
Dan maak ik al men fouten gut
Soda tut beter bekt
Ik dé dit stuk ook door ‘m heen
Ben blei dat hei toen zij
Dat ie geen vouwtje fin den kon
In ’t Neder lans fan mei
Het effect van fouten in een tekst verschilt waarschijnlijk naar gelang de vorm en het doel van de tekst. Bij fouten in een informatieve tekst strijken de meesten nog wel over het hart, fouten in een commerciële tekst leiden vaak al tot lagere conversie en fouten in een sollicitatiebrief of scriptie zijn dodelijk c.q. kosten je punten. Persoonlijk plaats ik vrijwel nooit een bestelling via een site die barstensvol spelfouten staat: als men zo onzorgvuldig is om deze teksten online te plaatsen, kan je het bedrijf erachter ook niet echt serieus nemen.
Helaas komen spelfouten tegenwoordig zo veelvuldig voor, dat de meeste mensen de fouten waarschijnlijk niet eens meer opmerken. Ik corrigeer regelmatig scripties van HBO en WO-studenten en veel scripties wemelen van de fouten, vooral de d’s en dt’s zijn een ramp. Zelfs hoogopgeleiden hebben dus veel moeite met spelling: een teken dat het taalonderwijs niet meer is wat het geweest is!
Wij hebben een blogartikel geschreven wat wellicht een leuke aanvulling is op dit artikel. Het gaat over de meest gemaakte spelfouten in Nederlandse reclame-uitingen. Ondersteunt met voorbeelden en beeldmateriaal in een hilarische setting. De blog staat hier: https://www.promoboer.nl/blog/meest-gemaakte-spelfouten-in-reclame/ Het staat je vrij om de blog (deels) over te nemen.
Groetjes Jeroen